In de week van 20 april is een enquête uitgezet onder de NEPROM-lidbedrijven. In deze notitie zijn de belangrijkste resultaten samengevat aan de hand van een aantal vragen.
Wie hebben de enquête ingevuld?
In totaal hebben 31 bedrijven de enquête ingevuld, waarvan 30 (een deel van) de vragen over projectontwikkeling, 11 over de bouw, 6 over beleggen en 2 over corporatie-activiteiten. De laatste zijn vanwege het beperkte aantal antwoorden buiten deze rapportage gelaten.
Welke activiteiten worden het meest geraakt?
Projectontwikkeling wordt op dit moment het meest geraakt door de gevolgen van corona. Een kwart geeft aan nu al ernstig geraakt te worden en de helft denkt over drie maanden (zeer) ernstig geraakt te worden. De bouwbedrijven zeggen op dit moment nog niet geraakt te worden (55% is neutraal, 45% wordt (totaal) niet geraakt), maar over drie maanden verwacht ruim 60% (zeer) ernstige problemen. Minder dan 10% verwacht tegen die tijd nog aan te gevolgen van corona te ontkomen. Bij de beleggers die reageerden, is het beeld wisselend. Sommigen zien het over drie maanden zonniger in dan nu, anderen juist somberder.
Welke problemen ondervindt men intern en in de samenwerking met anderen?
De problemen in de interne organisatie vallen op dit moment nog wel mee. De relatief grootste problemen komen overeen met het beeld uit de eerdere BZK-enquêtes. Financiële schade door vertraging/vraaguitval, onzekerheid over de waardering van vastgoed en inefficiëntie op de bouwplaats door RIVM-richtlijnen.
In de samenwerking met andere organisaties ondervindt men iets meer problemen dan intern, maar ook dat valt over het geheel genomen mee. Men is het minst positief over vertragingen bij gemeenten, nutsbedrijven en de rechterlijke macht. Ontwikkelaars hebben daarnaast last van beleggers die zich terugtrekken of besluiten uitstellen en bouwbedrijven ondervinden dit probleem met ontwikkelaars.
Welke verbeteringen ziet men intern en in samenwerking met anderen?
Opvallend is het enthousiasme van projectontwikkelaars over de efficiëntie van online vergaderen, behalve voor brainstormen en co-creatiesessies. Al wordt ook opgemerkt dat niet alle partijen hun ICT goed op orde hebben en dat met name gemeenten nog wel een slag moeten maken. Verder zijn uiteenlopende suggesties gedaan rond vroegtijdig en nauwer samenwerken, kostenbeheersing, risicobeheersing, grondprijzen, afname woningen door corporaties t.b.v. doorverkoop aan beleggers na enkele jaren, industrieel bouwen.
Hoe verloopt de verkoop van woningen aan particulieren?
De enquête bevestigt het beeld uit peilingen en commissievergaderingen. Goedkope en middeldure woningen lopen goed door. Bij de dure woningen gaat het een stuk moeilijker; minder inschrijvingen en verkopen en meer mensen die hun beslissing uitstellen. In alle segmenten doen de eengezinswoningen het iets beter dan de appartementen. Over drie maanden zal de verkoop van goedkope en middeldure woningen naar verwachting nog behoorlijk voorspoedig verlopen, maar 80% verwacht dat dit voor dure woningen dan (zeer) moeizaam zal gaan.
Ontwikkelaars zien vooral innovatie in online verkoop en contractvorming (70%). Voor co-creatie en participatie ziet ruim 40% kansen, al is dat voor sommigen nog wel een beetje zoeken. Tegelijk merkt men op dat de vernieuwingen de onzekerheid van kopers over hun toekomst en de (angst voor) onverkoopbaarheid van de huidige woning niet wegnemen.
Hoe verloopt de verkoop van huurwoningen aan beleggers en corporaties?
De verkoop van sociale huurwoningen aan corporaties verloopt (zeer) voorspoedig. Middeldure huur is lastiger, het gemiddelde van de antwoorden is ongeveer neutraal. De verwachting voor over drie maanden is marginaal beter.
Voor de afzet aan beleggers geldt dat hoe duurder de woningen zijn, hoe moeilijker de verkoop verloopt. De vooruitzichten voor over drie maanden zijn iets ongunstiger. Opvallend is de verwachte verslechtering van de verkoop van middeldure huurwoningen. Het aandeel dat dit (zeer) moeizaam vindt stijgt van ongeveer een kwart nu naar meer dan de helft over drie maanden. De interesse van beleggers in nieuwe acquisities vertoont een vergelijkbaar beeld, met afnemende interesse naarmate de woningen duurder worden, hoewel daar geen sterk dalende interesse van middeldure woningen over drie maanden uit naar voren lijkt te komen.
Bijna 90% van de ontwikkelaars noemt de onzekerheid over de verkoop-/beleggingswaarde als belangrijke belemmering voor woningverkoop aan beleggers. De helft van de beleggers vindt dit een belemmering voor acquisities. Ontwikkelaars zoeken de oplossing vooral bij de overheid via een garantie- of stimuleringsfonds.
Wat speelt er bij commercieel vastgoed?
Zowel verhuur van mixed use projecten als verkoop aan beleggers zien ontwikkelaars somber in. Ongeveer twee derde vindt dat op dit moment moeizaam tot soms zeer moeizaam en circa 90% voorziet dat dit over drie maanden moeizaam of zeer moeizaam zal gaan. Twijfels bij beleggers over de slagingskans wordt het vaakst als belemmering genoemd.
De verhuur van retail, dienstverlening, horeca en leisure verloopt moeizamer dan van kantoren en bedrijfsruimte. Ook de verhuur voor food-retail vinden de meeste ontwikkelaars (zeer) moeizaam. Onzekerheid over het voortbestaan van de onderneming is de meest genoemde belemmering, gevolgd door veranderend consumentengedrag. De verkoopbaarheid aan beleggers vertoont een vergelijkbaar beeld, met dien verstande dat de verwachting voor over drie maanden ietsje positiever lijkt dan nu. Kennelijk voorziet men dat iets minder onzekerheid over de verkoop-/beleggingswaarde.
Op basis van het beperkte aantal antwoorden is het moeilijk conclusies te trekken over de houding van beleggers. Zij lijken iets negatiever in hun antwoorden over interesse in verschillende typen vastgoed dan de ontwikkelaars zijn over de verkoopbaarheid.
