Deze brief werd vandaag gepubliceerd op de opiniepagina van Cobouw.
Bouwleges zijn aannemers een doorn in het oog. Minister Blok werkt nu aan privatisering van de bouwplantoets en de controle tijdens de bouw. De kosten hiervan komen ten laste van nieuwbouwprojecten. Het kostenniveau van gemeenten moet omlaag, vinden Jan Fokkema en Nicolette Zandvliet (NEPROM).
De leges die gemeenten bij de aanvraag van een bouwvergunning in rekening brengen liggen onder vuur. Zowel burgers klagen over hoge tarieven bij het verlenen van een vergunning, als professionele opdrachtgevers bij de vergunning voor een omvangrijk nieuwbouwproject. De bouwleges zijn bedoeld om de kosten te dekken van gemeenteambtenaren bij het beoordelen van de bouwkundige kwaliteit, de welstand en de ruimtelijke ordening.
Kruissubsidiëring
Uit onderzoeken door de gemeenten Amsterdam en Eindhoven weten we dat via kruissubsidiëring vanuit de omvangrijke nieuwbouwprojecten, bijgedragen wordt aan dakkapellen en kapvergunningen. Ambtenaren zijn relatief veel tijd kwijt aan het begeleiden van burgers en hun buren bij kleine projecten die niet in rekening wordt gebracht. Omdat er steeds minder omvangrijke nieuwbouwprojecten zijn, komen de verhoudingen steeds schever te liggen.
In Eindhoven bijvoorbeeld blijkt dat de grote projecten (vanaf 1 miljoen euro) slechts 9 procent van alle tijd kosten die ambtenaren aan bouwprojecten spenderen, maar die projecten leveren wel 82 procent van alle inkomsten op. Daar staat tegenover dat de bulk van de aanvragen met een bouwsom van onder de 100.000 euro (de kleinere bouwwerken) slechts 7 procent van de totale leges opbrengen terwijl de ambtenaren wel 75 procent van hun totale tijd daaraan besteden. Onderzoek door Amsterdam laat een vergelijkbaar beeld zien. Wettelijk is het toegestaan dat gemeenten binnen de bouwleges kruissubsidiëring toepassen. Ook het profijt dat een aanvrager bij het verlenen van de vergunning heeft, mag in het tarief tot uitdrukking worden gebracht. Minister Plasterk schrijft daarom in een brief aan de Neprom en Aedes in reactie op onze bezwaren dat hij niet kan ingrijpen in de autonomie van gemeenten en dat hij slechts kan aandringen op meer transparantie. We vinden dat de minister te gemakkelijk naar gemeenten en de rechterlijke macht wijst.
Zeer recent heeft de advocaat-generaal in een zaak waarbij ook veel hogere bouwleges in rekening werden gebracht dan de werkelijke kosten, gesteld dat de gemeente wel de redelijkheid in acht moet nemen bij het toepassen van kruissubsidiering en het profijtbeginsel. De advocaat-generaal vindt dat die grens is overschreden in de betreffende zaak, waarbij de aanvrager vierenhalf keer meer betaalt dan de werkelijke kosten. In dat geval gaat het heffen van leges in zijn ogen over in een retributie. En dat mag niet. Wij zijn benieuwd hoe de Hoge Raad hierin gaat oordelen, maar los daarvan zou minister Plasterk dit signaal toch serieus moeten nemen en zelf in actie moeten komen.
Maar er speelt meer. Minister Blok werkt aan privatisering van de bouwplantoets en de controle tijdens de bouw. Aanvragers van een bouwvergunning worden zelf verantwoordelijk voor de werkzaamheden die gemeenteambtenaren nu uitvoeren in het kader van het toezicht houden op de bouwkwaliteit. Een aantal taken (ruimtelijke ordening en welstand) blijft wel bij de gemeente. Binnenkort gaat een brief hierover naar de Tweede Kamer. Uit alle pilots blijkt dat de kosten van die private bouwtoets veel lager liggen dan de kosten die gemeenten in de vorm van bouwleges in rekening brengen. Logisch, gezien de kruissubsidiering en de toepassing van het profijtbeginsel binnen de gemeente. Het zal duidelijk zijn dat deze operatie de druk op de gemeenten verder opvoert.
A la carte
Wij begrijpen heel goed dat de gemeentelijke financiën door het sterk teruglopen van de bouwproductie onder druk staan. Maar die problemen mogen niet afgewenteld worden op de schaarse nieuwbouwprojecten die wel doorgang vinden. Het algehele kostenniveau van de gemeente bij de vergunningverlening zal drastisch omlaag moeten. Dat betekent kritisch kijken naar de efficiency van het apparaat en vooral naar de wenselijkheid, de noodzaak en de mate van gedetailleerdheid van de toetsen. Waarom zou een gemeente bijvoorbeeld de inwoners geen à la carte menu kunnen serveren waarbij voor een welstandtoets door de wijk betaald wordt als zij die wil? Het is tijd voor een frisse blik op het stelsel.
