Skip Navigation LinksNieuws

Nieuws
13 december 2018
Arbeidsongeval of veiligheidsmisdrijf?!
Het aantal arbeidsongevallen met dodelijke afloop stijgt; in 2018 waarschijnlijk tot boven de honderd. Daarnaast raken talloze werknemers ernstig gewond, soms met blijvende invaliditeit tot gevolg.

Veel ongevallen hadden voorkomen kunnen worden als wetten en procedures waren nageleefd. Het Openbaar Ministerie spreekt dan ook van veiligheidsmisdrijven. Met een indringende presentatie zet Ingeborg Koopmans, Officier van Justitie, de NEPROM-leden op scherp.

De ledenbijeenkomst van de NEPROM op 28 november staat in het teken van veiligheid. NEPROM-voorzitter Bart van Breukelen introduceert het onderwerp met een persoonlijke observatie. In zijn huidige beroepspraktijk bij TBI heeft hij veel te maken met bouw en infra. Veiligheid is daarbij een ongelofelijk belangrijk onderwerp. Ondanks de vele stappen die er in de afgelopen jaren zijn gezet om de veiligheid te verbeteren, zijn er nog steeds uitdagingen. Er zijn nog altijd ongevallen te betreuren, soms zeer ernstige.

Projectontwikkelaars denken vaak dat ze dit contractueel goed hebben weggezet, maar zij hebben als opdrachtgever een belangrijke verantwoordelijkheid om projecten veilig te realiseren. Bovendien realiseren zij steeds complexere projecten in een complexe omgeving, waardoor de risico’s aanzienlijk toenemen. En veiligheid is niet los te zien van integriteit. De opdrachtgever wordt, terecht, aangekeken als er dingen misgaan. Alle reden dus voor de NEPROM om het onderwerp op de agenda te zetten.

Ingeborg Koopmans is uitgenodigd om de NEPROM-leden te vertellen hoe het Openbaar Ministerie aankijkt tegen arbeidsongevallen vanuit opdrachtgeversperspectief, hoe ver de verantwoordelijkheid van opdrachtgevers strekt en wat zij kunnen doen om de veiligheid te vergroten. Als Officier van Justitie bij het Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie, behandelt Koopmans sinds 2016 alleen nog arbeidsongevallen met een dodelijke afloop. En daarin ziet zij helaas een stijgende lijn. Overigens valt ook de procesindustrie onder haar verantwoordelijkheid. En ondanks dat Bart van Breukelen aangaf dat die mijlenver voorloopt op de bouw- en vastgoedsector, laat ook daar de veiligheid nog flink te wensen over, nuanceert Koopmans.

Schokkende cijfers
Opdrachtgevers kunnen hun formele verantwoordelijkheid nóóit wegcontracteren. Daarover later meer. Eerst een aantal cijfers om iedereen bij de les te brengen. In 2015 liepen 211.000 werknemers lichamelijk of geestelijk letsel op als gevolg van een arbeidsongeval. Dat komt overeen met 3% van alle werknemers in Nederland! De kans op een arbeidsongeval is het grootst in de bouw, met de industrie als 'goede' tweede. Koopmans somt in hoog tempo een aantal schokkende cijfers op over blijvend letsel, overlijden, de grootste risicogroepen et cetera.

Stijgend aantal dodelijke ongevallen
Het aantal arbeidsongevallen met dodelijke afloop stijgt. In 2018 zal de teller waarschijnlijk de honderd passeren. Daarnaast raken talloze werknemers ernstig gewond, soms met blijvende invaliditeit tot gevolg. Het zien gebeuren van een ongeval is voor collega’s of andere omstanders een uitermate stressvolle ervaring. Het OM merkt dat veel getuigen kampen met een posttraumatisch stress syndroom, waardoor ze vaak heel moeilijk te horen zijn. Kortom, arbeidsongevallen en beroepsziekten hebben grote gevolgen voor de betrokkenen en hun omgeving. Daarbij zijn de kosten voor de samenleving hoog, ongeveer 8 miljard euro per jaar. Daarbij valt de discussie over de dividendbelasting (€ 2 miljard) in het niet.

Gevangenisstraf
Elk ongeval dat niet plaatsvindt is winst, in meerdere opzichten. Maar wat kan het strafrecht doen om arbeidsongevallen en beroepsziekten te voorkomen? Weinig, volgens Koopmans. “De bal ligt bij u.” Als er bewust een onveilige situatie op de werkplek wordt gecreëerd of in stand gehouden, dan is het niet de vraag òf er iets gebeurt, maar wannéér. Aan veel ongevallen gaan forse overtredingen vooraf. De term ‘ongeval’ is dan ook misleidend. Het OM spreekt daarom van veiligheidsmisdrijven. Wie niet voor veilige werkomstandigheden zorgt, kan daarvoor 6 jaar gevangenisstraf krijgen en een boete van de vijfde categorie.

Verantwoordelijkheid van de opdrachtgever
Veiligheid is de verantwoordelijkheid van de werkgever, maar dat ontslaat opdrachtgevers niet van hun verantwoordelijkheid. Het is een ketenverantwoordelijkheid, net als bijvoorbeeld bij zwartwerken. “Het strafrecht begint bovenin de boom. En u zit bovenin,” benadrukt Koopmans. Die verantwoordelijkheid houdt in dat je budget moet vrijmaken voor veiligheid en dat je het goed moet organiseren. Dat het personeel niet veilig werkt, ook al leg je honderd keer uit hoe er veilig gewerkt moet worden, pleit de werkgever niet vrij. Daar moet je rekening mee houden, ook als opdrachtgever. Je moet toezicht houden, of in ieder geval organiseren dat er toezicht is. En last but not least, het is een kwestie van cultuur, en ook daar heb je als opdrachtgever een verantwoordelijkheid in. Je kunt je verantwoordelijkheid als opdrachtgever dus nooit voor 100% wegcontractreren.

Reputatieschade
Koopmans gaat in op aansprakelijkheid van personen en bedrijven. Vaak is er sprake van een keten van betrokkenen en is het niet op één persoon vast te pinnen. Dan mag de CEO ons komen uitleggen hoe het kan dat het een puinhoop is met de veiligheid in zijn organisatie. “Dat vinden ze vaak niet zo leuk,” merkt Koopmans droogjes op, verwijzend naar de reputatieschade die ook optreedt wanneer er geen aansprakelijkheid blijkt te zijn. Er worden ook wel degelijk personen strafrechtelijk veroordeeld. Als iemand zeggenschap heeft en weet dat er iets aan de hand is moet hij optreden. Koopmans waarschuwt de aanwezigen: “Of het nu een e-mail is, een telefoontje of notulen, er is vast wel eens melding gemaakt van een onveilige situatie. Meestal komt het OM daar wel achter.”

Geluk is geen veiligheid
Gelukkig leiden niet alle ongelukken tot letsel of overlijden. In Eindhoven kroop men door het oog van de naald. De garage had ook op een later moment kunnen instorten, terwijl hij vol stond met auto’s en er bezoekers in de garage waren. De baby uit Tilburg die overleed nadat in het zwembad een geluidsbox van het plafond naar beneden viel had minder geluk. Die box had ook ’s nachts naar beneden kunnen vallen. Geluk, wil Koopmans maar zeggen, is geen veiligheid. “Soms houdt geluk gewoon op. En vaak is dat op het verkeerde moment.”

Vooraf goed nadenken
Ongelukken zijn nooit volledig uit te sluiten, erkent Koopmans. Het gaat erom dat je vooraf goed nadenkt over alle mogelijke risico’s en hoe je die zo goed mogelijk kunt beperken. Dat is moeilijk, veel moeilijker dan achteraf reconstrueren wat er misging. “U bent kundig, u kunt dat,” spoort Koopmans de aanwezigen aan. Ze noemt een voorbeeld. Als je als opdrachtgever 20 onderaannemers op de bouwplaats laat werken, zijn er veel meer risico’s dan wanneer er maar vier of vijf partijen betrokken zijn. Dat is een keuze! Extra alertheid is geboden wanneer er dingen worden veranderd aan de normale routines of eerder gemaakte keuzes, bijvoorbeeld het gebruik van een rijdende kraan in plaats van een vaste kraan. Andere oplossingen brengen andere risico’s met zich mee. Het is dus cruciaal om bij veranderingen te inventariseren of de risico’s zijn veranderd en of er andere maatregelen nodig zijn om die risico’s te beperken.

Achteraf evalueren
En ook heel belangrijk, om achteraf, zeker als iets is misgegaan, in de organisatie te kijken waar de zwakke plekken zitten en wat daaraan te doen valt. “Plan-do-check-act. Hoe vaak doen we dat? Evalueren? Echt serieus?” vraagt ze haar toehoorders, om vervolgens in te vullen: “Meestal zijn we al lang bezig met nieuwe projecten en komt het er niet meer van.” Bij het OM is dat niet anders, ook daar wordt veel te weinig geëvalueerd en geleerd. En toch, als je het doet neemt de veiligheid toe. En wanneer de veiligheid goed op orde is gaat de kwaliteit ook vaak met sprongen omhoog, is de ervaring van Koopmans.

Cultuur, cultuur, cultuur
Meerdere malen wijst Koopmans op het belang van de cultuur in een organisatie. In de praktijk wordt vaak op prijs geselecteerd. Wanneer er alleen op duurzaamheid en veiligheid zou worden gekozen, zouden de uitkomsten anders zijn, weet Koopmans. “U kunt dat veranderen, niet Pietje op de werkvloer.” Het gaat niet alleen om beslissingen, maar ook om gedrag. Ook daarin kun je als opdrachtgever het verschil maken, betoogt ze. “The tone is set at the top. U bent de top!” Komen ze het u vertellen als er iets ongewoons gebeurt, als er iets mis dreigt te gaan of als er een grijs gebied is? “Zo niet, dan hebt u een probleem,” houdt ze haar toehoorders voor, “dan kunt u namelijk niet ingrijpen.” Het is dus belangrijk een cultuur te creëren waarin men zich vrij voelt om veiligheidsissues te melden en waarin dialoog mogelijk is.

Net een huwelijk
In de praktijk van alledag gaat er veel mis. Twee sheets vol met punten die voor verbetering vatbaar zijn passeren de revue, voorzien van voorbeelden en toelichting. Koopmans stelt daarbij een hoop vragen om haar toehoorders tot reflectie uit te nodigen, zoals “Wanneer gaat bij u de alarmbel?” Dat is dan ook de belangrijkste boodschap. Denk na over veiligheid! Daar moet je voortdurend aan werken, net als aan een huwelijk. Hoe is het bij u? Is veiligheid echt een topprioriteit? Of wordt het alleen met de mond beleden?

Hoger op de agenda
Uit het gesprek dat volgt blijkt duidelijk dat het van Koopmans grote indruk heeft gemaakt. Men is het erover eens dat veiligheid hoger op de agenda moet. Dat geldt niet alleen voor arbeidsveiligheid, maar ook voor constructieve veiligheid en omgevingsveiligheid. De NEPROM Gedragscode Constructieve Veiligheid wordt in herinnering geroepen. Ook wordt er gewezen op de website Governance Code Veiligheid in de Bouw, waarop onder het kopje ‘Kennis’ best practices en lessen uit incidenten worden gedeeld. En een laatste belangrijke tip: bezoek zelf de bouwplaats. Men waardeert het als je je betrokkenheid toont en het is bovendien heel leuk om met mensen op de bouwplaats te spreken over wat er echt speelt.

Veiligheid in de bouw: veertien tips voor opdrachtgevers:
1. Maak budget vrij voor veiligheid;
2. Denk vooraf goed na over alle mogelijke (veiligheids)risico’s en manieren om die te beperken;
3. Spreek duidelijk af wie waarvoor verantwoordelijk is en voorkom grijze gebieden;
4. Zorg dat dit niet alleen in contracten is vastgelegd, maar dat alle betrokkenen - van opdrachtgever tot medewerker - van de afspraken op de hoogte zijn;
5. Wees alert bij veranderingen; inventariseer of de risico’s veranderen en neem zo nodig maatregelen;
6. Houd toezicht op het naleven van de gemaakte afspraken of organiseer dat er toezicht is;
7. Kijk ook eens zelf op locatie, laat zien dat je veiligheid belangrijk vindt;
8. Creëer een cultuur waarin men zich vrij voelt om ongewone voorvallen en potentieel onveilige situaties te melden en hiervan te leren;
9. Onderzoek hoe (bijna) incidenten zijn ontstaan en hoe je dit in de toekomst kunt voorkomen;
10. Evalueer of (nieuwe) procedures echt helpen en schaf ze anders af;
11. Vraag je regelmatig af of er blinde vlekken zijn;
12. Blijf structureel aan veiligheid werken;
13. Gebruik de NEPROM Gedragscode Constructieve Veiligheid
14. Leer van best practices en incidenten die worden gedeeld op de website Governance Code Veiligheid in de Bouw.

https://intern.neprom.nl/Nieuwsafbeeldingen/publicaties/Gedragscode-Constructieve-veiligheid.gif, https://intern.neprom.nl/Nieuwsafbeeldingen/publicaties/Gedragscode-Constructieve-veiligheid.gif

Tags