De Nederlandse bouw is van steen en beton. Minder dan twee procent van de bouwstroom is in hout. Dat aandeel kan veel groter. De mogelijkheden van hout lijken onbegrensd en de voordelen voor klimaat, milieu en bouwlogistiek groot. Maar er zijn ook vragen en onzekerheden. De themagroep Houtbouw, een initiatief van Aedes, NEPROM, Bouwend Nederland en IVBN, brengt de kansen en uitdagingen in beeld. Wat staat grootschalige toepassingen van hout in de weg? Welke acties bieden op korte termijn kans op versnelling?
Op woensdag 22 september vond een informatiebijeenkomst plaats over de Themagroep Houtbouw. Hierin werd uitgelegd wat de Themagroep wil gaan doen en wat de voorwaarden voor deelname zijn. De Themagroep is onderdeel van het praktijkprogramma Circulair en Industrieel Ontwikkelen en Bouwen (werktitel). Dit programma van Aedes, NEPROM, Bouwend Nederland, IVBN en WoningbouwersNL wordt eind 2021 gelanceerd.
Negatieve CO2-emissie
Bouwen in hout heeft een aantal grote voordelen. Irma Thijssen (RVO, Transitieteam Circulaire Bouweconomie) noemt in de eerste plaats de bijdrage aan de klimaatdoelen: "De bouwsector is verantwoordelijk voor 15 procent van de mondiale CO2-emissie. Daar tegenover heeft houtbouw een negatieve CO2-emissie." Ze becijfert dat één HSB-woning 28 ton minder CO2-emissie veroorzaakt dan een traditioneel gebouwde woning. Een ander voordeel is dat gebruik van gecertificeerd hout bijdraagt aan duurzame bosbouw. Thijssen: "Dat klinkt misschien tegenstrijdig. Toch is er in de EU voldoende hout voorradig voor verdere opschaling." Volgens Niels Castelein (ingenieursbureau Sweco) biedt hout ook in het bouwproces verschillende in het oog springende voordelen: "Houtbouw maakt verregaande industrialisatie mogelijk. Het is bovendien een licht materiaal. In Nederland hebben we een slappe bodem en dan is hout duidelijk in het voordeel. Ook optoppen van bestaande gebouwen is vaak alleen met lichte constructies mogelijk. Dat is van belang bij de verdichtingsopgave in steden."
Inspirerende voorbeelden
Het hoogtepunt van de houtbouw is op dit moment de Mjösa Tower (Mjøstårnet) in het Noorse Brummendal: met 85 meter het hoogste houten gebouw ter wereld. Het hoogtepunt in Nederland is voorlopig het 73 meter hoge woongebouw Haut in Amsterdam. Bij dit project is het bijzonder dat je aan de buitenkant niet direct ziet dat het houtbouw is. Dat laatste zie je wel bij de appartementengebouwen Xylino (Almere) en Juf Nienke (IJburg). Een bijzonder project is het Swettehûs bij Leeuwarden: een bedieningshuis voor een dertiental bruggen. Hier is ingezet op hergebruikt hout, zoals oude meerpalen. Veel projecten zijn beschreven in het 'Inspiratieboek Woningbouw in hout' dat in maart 2021 is uitgebracht door het Transitieteam Circulaire Bouweconomie (zie onder). De voorbeelden laten zien dat de mogelijkheden vrijwel onbegrensd zijn. Hout daagt architecten uit tot nieuwe ontwerpen en bijzondere vormen.
Opschaling
Al deze mogelijkheden en voordelen ten spijt, wordt momenteel minder dan twee procent van de Nederlandse bouwproductie in hout uitgevoerd. Volgens Irma Thijssen is een opschaling tot vijftig procent haalbaar. In dit verband wordt in de Metropoolregio Amsterdam op 15 oktober 2021 de Green Deal Houtbouw gesloten door overheden (aangesloten gemeenten en provincies), vastgoedpartijen (waaronder een aanzienlijk aantal NEPROM-lidbedrijven), woningcorporaties, kennisinstellingen en banken. Bob van de Zande (Metropoolregio Amsterdam): "Onze ambitie is dat vanaf 2025 twintig procent van de bouwproductie in hout wordt uitgevoerd, ofwel circa 3.000 woningen per jaar". Om zover te komen staan in het convenant afspraken over het beschikbaar krijgen van voldoende bouwlocaties, kennisontwikkeling en kennisdeling en het concreet realiseren van projecten in houtbouw.
Kosten
De kosten van hout zijn voor bouwpartijen die met houtbouw aan de slag willen, uiteraard een belangrijk punt van aandacht. Houtskeletbouw is doorgaans goedkoper dan traditioneel bouwen, maar bouwen met CLT is doorgaans iets duurder, rekent Irma Thijssen voor. Om de kosten beperkt te houden is onder de naam 'Lente' een inkoopsamenwerking van acht Brabantse woningcorporaties gestart, vertelt Irma: "Zij hebben houtbouw bij nieuwbouwprojecten benoemd als thema. Het doel is om samen te leren door te doén en zo een rol te vervullen bij de opschaling van woningbouw in hout." Naast gezamenlijke inkoop werken de corporaties ook aan kennisdeling, onder meer met een reisprogramma van acht bijeenkomsten met deskundigen, marktpartijen, voorbeeldprojecten en intervisies. Veel kennis is verzameld in de rapportage Woningbouw in Hout (zie hieronder). Ook Bob van de Zande verwacht dat door een schaalsprong en een toename van kennis, houtbouw snel goedkoper wordt: "Het is een uitdaging om de kosten integraal te benaderen, in het bijzonder gebaseerd op verbetering van de hele keten van bos tot bouw, vanuit een langere termijn en duurzamer perspectief. Het stukje hout is niet het enige, waar het om gaat."
Technische aspecten
Ook een aantal technische aspecten verdienen bijzondere aandacht, zegt Niels Castelein, waaronder de geluidsisolatie door woningscheidende wanden en vloeren: "Daar moet je in het ontwerp rekening mee houden, bijvoorbeeld door het gebruik van zwevende dekvloeren." Een ander aandachtspunt is de maatvoering. Overspanningen in hout zijn maximaal 5 tot 6 meter. Bij grotere overspanningen wordt meestal gekozen voor hybride vloeren, waarbij hout wordt gecombineerd met staal of beton. Een derde aandachtspunt is brandveiligheid. Hout heeft een voorspelbaar brandgedrag en het vervormt niet. Dat is een voordeel. Castelein: "Complicerend is, dat de draagconstructie bijdraagt aan de brandlast. Vooral bij hoogbouw kan dat lastig zijn." Je kunt overdimensioneren, maar vaak is ook een goede oplossing te vinden door hout in te pakken, bijvoorbeeld met gipsplaat.
Themagroep Houtbouw
De informatiebijeenkomst van de Themagroep laat zien al dat er nog flinke gaten zijn in de kennis over bouwen in hout. Daarnaast lijken wet- en regelgeving voor blokkades te zorgen bij het grootschalig toepassen van dit duurzame materiaal. Tijdens de bijeenkomst meldden enkele NEPROM-leden dat zij complicaties ervaren bij het verzekeren van houten woongebouwen. De komende tijd gaat de Themagroep Houtbouw zich inzetten om deze uitdagingen te adresseren, vanuit het perspectief van de professionele opdrachtgever. Door kennis te ontwikkelen aan de hand van praktijkprojecten, waar nodig extra kennis aan te boren, nieuwe kennis te delen met de bouwkolom, en in gesprek te gaan met gemeenten en overheid. Op die manier hopen we binnen ons nieuwe programma de weg vrij te maken voor bredere toepassing van hout in de woningbouw.
Verder lezen
Buyer Group Houtbouw/Lente, Rapportage Woningbouw in HoutTransitieteam Circulaire Bouweconomie, Inspiratieboek Woningbouw in hout
Bijdragen van Jan Fokkema (NEPROM), Niels Castelein (ingenieursbureau Sweco), Bob van de Zande (Metropoolregio Amsterdam) en Irma Thijssen (RVO, Transitieteam Circulaire Bouweconomie). Gespreksleiding Sander Woertman (programmamedewerker Energiezuinig, Circulair en Industrieel Bouwen bij NEPROM). Verslag: Henk Bouwmeester.
