Nicolette Zandvliet (senior jurist NEPROM)
Dit artikel verscheen op 6 mei op Omgevingsweb.nl
Mag het een onsje meer (of minder) zijn? Een projectontwikkelaar is gewend te passen, meten en wegen in zijn projecten. Laat dat maar aan hem over. Hij weet hoe belangrijk het is om draagvlak te creëren en te behouden voor zijn initiatieven. De maatschappelijke gevolgen van ruimtelijke ingrepen zijn immers vaak groot. Bovendien worden zowel het bevoegd gezag als hijzelf met bezwaar- en beroepschriften geconfronteerd wanneer er onvoldoende steun is. Dat het evenwicht kwetsbaar is en de consequenties voor de woningbouwopgave, processen en planning groot kunnen zijn als er een kink in de kabel komt, weet de professionele opdrachtgever. Recente en voor de sector relevante uitspraken van het Europese Hof en de Raad van State over ‘rechtsbescherming’ laten de balans nu anders uitslaan. Is dat positief? Zijn er oplossingen voor de negatieve kanten? Daar ga ik hieronder op in. Eerst besteed ik aandacht aan bovenbedoelde uitspraken en vervolgens voorzie ik deze van een toelichting vanuit het perspectief van de projectontwikkelaar. Ik sluit af met twee adviezen.
De uitspraken
Op 14 januari jl. deed het Europese Hof een belangrijke uitspraak over rechtsbescherming. In het zogenoemde ‘Varkens in Nood’-arrest is bepaald dat in (milieu)zaken die onder het verdrag van Aarhus vallen de gang naar de rechter onder bepaalde omstandigheden ook open moet staan voor partijen die geen zienswijzen ingediend hebben. (1) De Nederlandse wet (art. 6.13 Awb) moet hierop aangepast worden.
De Raad van State heeft vooruitlopend op de noodzakelijke wetswijziging in een uitspraak van 14 april jl. een oplossing gegeven. Die komt erop neer dat het beroepsrecht van een belanghebbende in omgevingsrechtelijke zaken niet meer afhankelijk wordt gesteld van het eerder indienen van een zienswijze. Dit heeft ook gevolgen voor de zogenoemde onderdelentrechter die tot nu toe werd gebruikt. Ook die wordt in het omgevingsrecht in afwachting van een wetswijziging niet toegepast door de bestuursrechter in zaken waarin je zienswijzen in moet dienen. Dit betekent dat je als belanghebbende in het omgevingsrecht ook beroep mag indienen bij de bestuursrechter tegen onderdelen van het besluit waar je niet eerder een zienswijze over hebt ingediend. (2)
De Raad van State geeft in deze uitspraak voor alsnog een ruime invulling aan het arrest van het Europese Hof. De toegang tot de rechter wordt hierdoor (nog) verder verruimd (dan door de uitspraak van het Europese Hof). Het is nu aan de regering en Staten-Generaal om tot een definitieve invulling te komen die duidelijkheid geeft. In afwachting daarvan is de uitspraak van de Raad van State leidend. Ook de eventuele tussentijdse inwerkingtreding van de Omgevingswet verandert daar niets aan.
Een derde relevante uitspraak over dit onderwerp; van de Raad van State (d.d. 4 mei met zaaknummer 202003081/1/R3) laat ik hier onbesproken.
De gevolgen voor woningbouwprojecten
Mogelijk gevolg van de hierboven besproken uitspraken is, dat vaker en om niet eerder aangevoerde redenen bij de bestuursrechter beroep wordt ingesteld tegen een besluit. Dat zou voor vertraging van het project en een extra belasting van de rechterlijke macht kunnen zorgen. Dat is onwenselijk gelet op de grote woningnood waarvan momenteel sprake is in Nederland. We staan gezamenlijk voor een grote bouwopgave. De rechterlijke macht en bevoegde gezagen beschikken bovendien (nu al) niet over voldoende capaciteit om de huidige procedures vlot af te handelen. Ik spreek dan nog niet over een eventuele toename van het aantal zaken.
Er zijn wel twee adviezen die ik initiatiefnemers mee wil geven omdat die bij kunnen dragen aan een oplossing.
Mijn eerste advies voor initiatiefnemers is het participatietraject aan de voorkant goed in te richten en (de uitkomsten goed) vast te leggen. Door de twee hiervoor behandelde gerechtelijke uitspraken mis je namelijk informatie die voorheen mogelijk via de ingebrachte zienswijzen al eerder naar voren was gekomen. Informatie die je kunt gebruiken om besluiten, processen en projecten te verbeteren. Probeer door gesprekken met stakeholders tijdig zicht op relevante aspecten te krijgen. Waarbij het wel reëel is op te merken dat rechtsbescherming altijd open blijft staan tegen besluiten. Participatie vervangt haar niet.
Mijn tweede advies gaat over het feit dat projectontwikkelaars in sterke mate afhankelijk zijn van het bevoegd gezag als iemand een rechtsmiddel instelt. Ga daarom voor het sluiten van relevante overeenkomsten proactief in gesprek met het bevoegd gezag over de afhandeling van (bezwaar- en) beroepschriften en help waar nodig en mogelijk. Maak het bijvoorbeeld mogelijk dat het bevoegd gezag verweerschriften op tijd indient, eventuele herstelbesluiten tijdig neemt en onderzoeken snel uitgevoerd en aangeleverd worden.
In afwachting van nieuwe wetgeving is het noodzakelijk betaalbare, duurzame en maatschappelijk relevante plannen te blijven ontwikkelen. Daar is behoefte aan.
