7 maart 2022, Breda en Tilburg
Binnen de NOVI-alliantie (bestaande uit middelgrote steden, maatschappelijke organisaties en marktpartijen) is het instrument van de Regionale Investeringsagenda (RIA) ontwikkeld. De RIA wordt inmiddels met succes toegepast in de regio's rond Breda en Tilburg en brengt de realisatie van de doelstellingen uit de NOVI een stuk dichterbij. VVD-Tweede Kamerleden Fahid Minhas en Peter de Groot komen ter plekke poolshoogte nemen.
Het werkbezoek gaat van start in het informatiecentrum van het project CrossMark, een van de binnenstedelijke projecten waarmee Breda met succes onder meer haar woningbouwproductie weet op te schroeven. NEPROM-voorzitter Desirée Uitzetter heet alle deelnemers welkom en geeft een nadere duiding aan de RIA: een poging om de zo gewenste uitvoeringsagenda van de NOVI 'van onderop' invulling en kracht mee te geven, op lokaal en regionaal niveau. 'Niet door eerst allerlei nieuwe plannen te gaan maken maar vooral door bestaande plannen veel integraler op te pakken.' Minister Ollongren omarmde het voorstel van de NOVI-alliantie om het experiment met de RIA's aan te gaan en onder andere de regio's rond Breda en Tilburg pakten de uitdaging op. Wethouder Daan Quaars van de gemeente Breda (VVD, Bouwen en wonen) geeft aan dat er veel uitdagingen op de regio's afkomen en dat die in samenhang moeten worden opgepakt. De grote woningbouwopgave heeft bijvoorbeeld nauwe relaties met de mobiliteitsaanpak: 'Wij kunnen hier ruim 10 procent van de landelijke woningbouwproductie realiseren maar rondom die woningen staan ook de nodige auto's en fietsen. Wij liggen op stoom met onze verstedelijkingsstrategie: daar willen we dit najaar graag met het Rijk afspraken over maken. Hoe verenigen we al deze doelstellingen?'
Tempo vasthouden
Collega-wethouder Tim van het Hof (D66, Stedelijke ontwikkeling) vult hierop aan dat het werken met de RIA's bij Breda voor een perspectiefwisseling heeft gezorgd: 'We hebben de regio met Tilburg herontdekt. Voorheen waren we sterk op Brabant-West gericht maar onze inwoners, ondernemers en organisaties zijn voor een belangrijk deel ook gericht op het daily urban system van de Stedelijke Regio Breda Tilburg.' Binnen dat systeem bevindt zich een fijnmazig geheel van steden, dorpen en landschappen: de mozaïekmetropool. Een gebied dat binnen Nederland hoog scoort in termen van verstedelijkingsdruk en waar de gemeenten – grote en kleinere – nu gezamenlijk inzetten op flinke ambities, zoals de bouw van 130.000 woningen in tien jaar tijd. In de steden Breda en Tilburg is de woningbouwproductie flink gestegen de laatste jaren: de kunst wordt om dat tempo vast te houden en daarbij de verbinding te maken naar thema's als klimaatadaptatie, energietransitie en sociale veerkracht. Daar is alle hulp bij nodig.
In aansluiting op deze introductie ontspint zich een levendig debat over de vraag waar het Rijk de regio's bij kan helpen. Dan gaat het onder meer om de steun voor grote mobiliteitsopgaven als de A58 in relatie tot het stikstofdossier maar ook om grote binnenstedelijke infrastructurele opgaven – projecten die de gemeente niet alleen kan dragen. Vanuit het Rijk is hiervoor al geld toegezegd; de vraag wordt hoe dit over de verschillende verstedelijkingslocaties zal worden verdeeld. Een ander onderwerp dat aandacht vraagt is capaciteit en kennis & kunde: hoe kunnen bijvoorbeeld de kleinere gemeenten geholpen worden om integraal te werken aan de uitvoering van de RIA? Niet in de laatste plaats is de vraag hoe de betaalbaarheid wordt geborgd: in het woondomein maar bijvoorbeeld ook bij de energietransitie.
Goede afstemming
In een kritische reflectie geeft dijkgraaf en hoogleraar gebiedsontwikkeling Co Verdaas (partijloos) dat er in korte tijd veel kan veranderen. Vijf jaar geleden klonk de conclusie dat Nederland 'af' was: dat beeld is compleet veranderd. "De miljarden vliegen weer over tafel, er moet veel gebeuren. Er lijkt consensus over de doelstellingen te bestaan – die zijn inmiddels op nationaal niveau bepaald – de vraag is vooral: hoe gaan we die bereiken?" Verdaas doet een appèl op de Tweede Kamer om de (begrijpelijke) fascinatie met individuele projecten los te laten en vooral de randvoorwaarden voor een integrale aanpak op regionaal niveau te borgen. "Op dat niveau moeten we zorgen voor de samenhang. Energie, stikstof, woningbouw, maar ook bijvoorbeeld de drinkwatervoorziening: dat vraagt om een goede afstemming tussen de departementen die daarbij betrokken zijn." Projecten kunnen pas ontwikkeld worden wanneer de regionale programmering goed op orde is; in die zin waarschuwt Verdaas ervoor dat de huidige haast om snel tot productie te komen de zoektocht naar de goede programma's en bijpassende middelen in de weg kan zitten. Naar zijn mening kunnen de RIA's op dit punt een zeer belangrijke rol vervullen, door de ambities regionaal te formuleren, tijdig de private en maatschappelijke partners te betrekken, zicht te krijgen op de benodigde investeringen en de benodigde expertise en competenties te bundelen. In het verlengde hiervan doet Verdaas de aanbeveling om een breed samengestelde Kamercommissie 'Samenhang' in te stellen, die de betrokken ministers adviseert en begeleidt: "Bedrijf de politiek maar even ergens anders, in deze commissie gaat het erom de dwarsverbanden te bewaken en de integrale manier van werken te bewaken."
Het pleidooi van Verdaas wordt herkend door de Tweede Kamerleden; zij geven aan dat aan minister Hugo de Jonge de coördinerende rol is toebedacht om de interdepartementale samenhang vorm en inhoud te geven. De Jonge komt daarbij zelf ook met plannen om de woningbouw aan te jagen: de vraag is volgens de aanwezigen hoe de regio's hierbij betrokken zullen worden (of dat het Rijk in eerste instantie vooral de provincie gaat opzoeken). Wethouder Bas van der Pol van de gemeente Tilburg (D66, Economie) dringt aan op een centrale rol voor de regio's: "We staan klaar om de verstedelijkingsafspraken met het Rijk te tekenen. De expertise is in onze steden op orde en wij kunnen ook de kleinere gemeenten helpen. We hebben vooral slagkracht nodig om alle ambities waar te kunnen maken en daar kan het Rijk ons in steunen."
Volop dynamiek
Met een wandeling naar het station wordt duidelijk dat er in de stationszone van Breda sprake is van volop dynamiek. Het gezelschap staat stil bij het project 5Tracks waar ontwikkelaar Synchroon met bouwer J.P van Eesteren de stad verrijken met woningbouw, kantoren en een hotel – het geheel ingebed in het groen van het nieuwe Spoorpark. Een uitdagende opgave, zowel bouwtechnisch (minieme bouwplaats, trillingen van het spoor) als commercieel (afzet van een gemengd programma bij sectoraal ingestelde beleggers). Synchroon-ontwikkelaar Henri van Dam signaleert dat gemeenten veel op hun bordje hebben liggen; het Rijk kan ze daarin helpen door voor extra capaciteit te zorgen.
Na een korte treinreis wordt de tweede spoorzone aangedaan, die van Tilburg. Indrukwekkend is het om te zien hoe een gebied dat eerst als 'verboden stad' gold – want in gebruik als NS-werkplaats – nu onderdeel wordt van de binnenstad. Eerst met tijdelijke activiteiten en programma's en inmiddels ook met nieuwe gebouwen en openbare ruimte. Projectleider Anouk Thijssen schetst de ontwikkeling van het gebied, waarin de gemeente Tilburg nauw samenwerkt met ontwikkelaar Volker Wessels. Naast 2.000 woningen worden hier tal van andere stedelijke functies gerealiseerd en ontstaat een interessante mix van hergebruik en nieuwbouw. Daarbij weten overheid, marktpartijen, onderwijs en ondernemers elkaar steeds beter te vinden. Frank van Mil (programmadirecteur Hart van Brabant) benadrukt dat de regio intensief bij gebiedsontwikkelingen als deze is betrokken. "Er ontstaat een nieuw beeld van stedelijkheid in de regio en ook de omliggende gemeenten beseffen steeds meer dat zij daar ook onderdeel van uitmaken. Het werken met de RIA's draagt ertoe bij dat gemeenten over de eigen grenzen heen gaan kijken." Van Mil betitelt de regio als de 'entresol' in het huis van Thorbecke: "Inwoners leven al op het niveau van het daily urban system, dat zullen we ook politiek-bestuurlijk goed moeten vertalen."
Veel energie
Bij de afsluitende lunch in de Lokhal, een van de industriële NS-gebouwen die inmiddels in gebruik is als bibliotheek, wordt de balans van het werkbezoek opgemaakt. De deelnemers zijn het erover eens dat de komende tijd vooral goed moet worden onderzocht hoe de aanpak van het Rijk (gericht op 'bouwen, bouwen, bouwen) wordt verbonden met de dynamiek die inmiddels op regionaal niveau volop is ontstaan. Hier hangt het sturingsvraagstuk mee samen dat ook al tijdens het ochtendgedeelte aan bod kwam. De minister van Wonen lijkt in te zetten op een top-down aanpak, via het huis van Thorbecke met taakstellingen en verplichtingen - terwijl de gemeenten juist bottom-up op regioniveau tot hun investeringsplannen en agenda's komen. Hoe kunnen deze twee lijnen zich tot elkaar verhouden? In de woorden van een aanwezige: "Hoe voorkom je dat door van bovenaf te hard te drukken de boel onderop juist kapotgaat?"
Duidelijk is bovenal geworden door het werkbezoek dat de RIA's veel energie hebben losgemaakt in de regio: het Rijk kan daar met de realisatie van haar programma's uitstekend op aanhaken. De VVD-Tweede Kamerleden geven aan dat de NOVI-alliantie door moet gaan op de ingeslagen weg en Den Haag moet blijven bestoken met de ervaringen die lokaal en regionaal worden opgedaan – zowel qua successen als knelpunten.
