Dag van de Projectontwikkeling 2022, sessie 24
Verhitte discussies om ruimte aan de randen van de stad
De Nieuwe Gangen. Dat is de titel van een concept van Synchroon. Het is tevens de nieuwe gang tussen de dichotomie van stad en land. Tussen links en rechts, groen en rood. Hoofdingrediënt is ruimtelijke kwaliteit waarbij de stadsrand niet een amorfe uitloper van de stad is, maar een duidelijk gemarkeerde rand in stedelijke dichtheid, met groene kwaliteiten. De stadsrand als nieuwe voorkant. Synchroon heeft het concept in samenwerking met Flux Landscape Architecture en Bogdan & Van Broeck uitgewerkt voor vijftien steden in de Randstad, Gelderland en Noord-Brabant.
Contouren
Van oudsher is de ruimtelijke ordening gericht op een scheiding tussen stad en land, geëffectueerd met rode contouren, ruimtelijke restricties en bufferzones. Doel is dat het open gebied open, en de olievlek van de stad beperkt blijft. Dit beleid zet de discussie over de vraag waar we één miljoen nieuwe woningen bouwen, op scherp. Ten onrechte, meent Tobias Verhoeven (Synchroon) want daardoor gaat de discussie impliciet alleen over kwantiteiten en niet over kwaliteit. Zonder slimme strategie of coördinatie dreigen veel van de Nederlandse stadsranden te verrommelen, te verarmen en dicht te slibben met datacenters, logistieke 'big boxes' en woonwijken van lage dichtheid tussen kluwens van snelwegen en spoorlijnen. Met een slimme strategie kunnen we die ontwikkeling keren, woningen bouwen en landschappelijke kwaliteit toevoegen.
Nieuwe voorkanten
Die strategie is uitgewerkt in De Nieuwe Gangen. Het is een nieuw concept voor wonen aan de stadsrand. Gerwin de Vries (Flux Landscape Architecture): "Wij stellen voor om nieuwe voorkanten te maken die zich richten op centrale landschappen. We maken landschapsparken met een schaal van 1.000 tot 2.000 hectare, waar misschien wel 10.000 woningen kunnen komen." De randen krijgen hiermee groene kwaliteiten en de woningen worden in hoge dichtheden gebouwd "drie of vier keer de Vinex-dichtheid", dicht bij OV-knooppunten. Het worden de nieuwe groene longen van de stad met mogelijkheden voor voedselproductie, water en biodiversiteit. De nieuwe stadsrand waarborgt bovendien de verbinding tussen stad en land.
Amelisweerd
Het concept borduurt voort op historische voorbeelden zoals het Wilhelminapark en park Amelisweerd in Utrecht, de Amstelscheg in Amsterdam of het Haagse Bos in Den Haag. Het heeft daarmee zijn kracht bewezen. Anno nu kan het bijdragen aan een antwoord op de uitdagingen die Hugo de Jonge in de RO-brief beschrijft. Synchroon, Flux Landscape Architecture en Bogdan & Van Broeck hebben het concept uitgewerkt voor vijftien concrete gebieden aan de randen van een aantal grote steden in de Randstad, Gelderland en Noord-Brabant. De Vries: "Op deze vijftien plekken is het concept mogelijk. Vergelijkbaar in schaal, maar verschillend qua invulling."
Hoge dichtheden
De woningen worden per wijk in hoge dichtheden bebouwd met een stedelijke mix op alle schaalniveaus. Centraal in de ontwerpen staan de open ruimte en de stadsnatuur. Het idee is 25 procent bebouwing, 75 procent landschap. Bijkomend voordeel: door het verdichten van de stadsrand (in plaats van uitwaaieren) komt er meer draagvlak voor de al bestaande voorzieningen. Bouwblokken krijgen een aantrekkelijke publieke rand aan het landschapspark. Groene aders reiken diep tot in de bestaande stad. En wat belangrijk is: er komt géén nieuwe rondweg om de nieuwe stadsrand. Met de bouwblokken vormt een landschapspark een duidelijk gemarkeerde stadsrand. Dat voorkomt dat de rand opnieuw verwatert of fragmenteert.
Greendeals
De initiatiefnemers zijn van mening dat het concept uitvoerbaar is door greendeals te sluiten met grondeigenaren. Aan de inkomstenkant staan de grondexploitatie en de verkoop van groene diensten, zoals bedrijven die CO2-rechten willen kopen en producten uit het landschapspark zelf (hout, voedsel). Kosten worden onder meer bepaald door een goede saneringsregeling. Om het concept tot uitvoering te brengen is een stap-voor-stapaanpak nodig. Eerst de hoofdstructuur aanleggen, dan de quick wins en vervolgens in de loop van de jaren op meerdere plekken onderdelen invullen tot uiteindelijk een geheel landschapspark is ontwikkeld.
Publicatie
De rode contouren zijn berucht. De discussie over uitbreiding van de steden is gepolitiseerd. Rechts wil bouwen, links wil de contour handhaven. Tobias Verhoeven: "Als je de discussie naar een ander niveau brengt, vervalt die tegenstelling. Dit concept kan helpen om het weer over kwaliteit te hebben." De initiatiefnemers werken aan een publicatie over De Nieuwe Gangen die naar verwachting vóór de zomer van 2022 zal verschijnen.
Auteur: Henk Bouwmeester
